Welzijn varkens

Gespeende biggen worden van 4 tot 10 weken leeftijd in groepen gehouden. De groepsgrootte en vloeruitvoering kan erg verschillen. Vleesvarkens worden overwegend in groepen van 8-12 dieren gehouden op een gedeeltelijk dichte vloer. Er zijn enkele initiatieven om vleesvarkens in grotere groepen te houden. Zeugen zitten gedurende de kraamfase in individuele kraamboxen, maar moeten in Nederland binnen 4 dagen na inseminatie in een groep worden geplaatst.

Naast de reguliere houderijvorm is er een kleine biologische sector en zijn er enkele integraties/ketens, die zich op specifieke claims richten (bv Milieukeur, Livar), of voldoen aan het sterrensysteem (Beter Leven) van de Dierenbescherming.

In dit dossier worden de belangrijkste oorzaken van welzijnsproblemen bij varkens besproken. Welzijnsproblemen bij varkens hangen grotendeels samen met individuele huisvesting, mengen, prikkelarme omgeving, ruimtegebrek, vroeg spenen, ingrepen (castreren, couperen, tandjes slijpen), snelle groei en slecht stalklimaat.

Zie het Welfare Quality dossier voor meer informatie over het meten van welzijn aan de hand van dierkenmerken.

Individuele huisvesting voldoet niet aan behoeften tot onderling sociaal contact van varkens. Voor drachtige zeugen is groepshuisvesting vanaf 2013 verplicht in de EU.

• Stand van zakenbrief implementatie Europese dierenwelzijnsregels, Rijksoverheid, 2013
• Verlengd zogen van biggen in groepshuisvesting goed mogelijk, nieuwsbericht DWW, februari 2013
• Implementatie groepshuisvesting zeugen in volle gang, nieuwsbericht DWW, juni 2012
• Goede resultaten groepshuisvesting zeugen, artikel V-focus, 2011
• Groepshuisvesting voor drachtige zeugen: kenmerken van de verschillende systemen, rapport Wageningen UR Livestock Research, 2010
• Groepshuisvesting zeugen in vroege dracht, WUR video Agrilife, 2010
• Groepshuisvesting zeugen in vroege dracht, rapport Wageningen UR Livestock Research, 2009

Hoewel varkens sociale dieren zijn, zijn ze intolerant ten opzichte van vreemde varkens; mengen en introductie in een groep levert altijd onrust, stress en vaak ook vechtschade op. Sociaal vaardige dieren, voldoende ruimte, vluchtmogelijkheden en goede strategieën om dieren te mengen kunnen veel ongerief helpen voorkomen. Ook heeft de interactie tussen mensen en varkens een grote invloed op het welzijn van varkens. Een rustige, positieve omgang met varkens voorkomt angst en onrust en daarmee stress.

• Negatieve effecten rangordegevechten beperken: mengen van tomen werkt langdurige stress in de hand, 2009
• Effect van vermindering diercontacten op pleuritis bij vleesvarkens, rapport
• Quality Handling: training voor betere omgang met dieren

In stalsystemen waar geen strooisel of ander geschikt afleidingsmateriaal/substraat om te wroeten wordt gebruikt, worden varkens gefrustreerd in hun natuurlijke behoeften om te exploreren. Afwijkend en stereotiep gedrag zijn het gevolg. Ook wederzijdse beschadigingen, zoals staart- en oorbijten, komen regelmatig voor.

• Hokverrijking voor varkens, website Wageningen UR Livestock Research
• Research results on pig enrichment, website University of Helsinki
• Hokverrijking in de varkenshouderij, nieuwsbericht DWW, mei 2014
• Verrijkt hok stimuleert het geheugen van varkens, nieuwsbericht DWW, oktober 2013
• Computergame voor varkens, nieuwsbericht DWW, maart 2013
• Nestbouwgedrag ondanks domesticatie, nieuwsbericht DWW, september 2012
• Varkens houden met een krul, rapport van de werkgroep Krulstaart (LTO en Dierenbescherming, 2013
• Het ideale modderbad voor varkens, BioKennis bericht, 2011
• Adviezen voor daglicht in varkensstallen, V-focus, 2011

Ruimte is belangrijk voor beweging en om soortspecifiek gedrag uit te voeren. Varkens willen graag aparte ruimtes om te eten, te rusten, te exploreren en te mesten. De gebruikelijke hokafmetingen maken deze scheiding lastig. In de huidige krappe hokken voor kraamzeugen is nauwelijks mogelijkheid om nestbouwgedrag en verzorgingsgedrag uit te voeren.

• De robuuste biggenstal, artikel Management en Techniek, 2013
• Met meer comfort naar meer rendement: Pro Dromi, website WUR

Spenen geeft stress. De jonge biggen missen hun moeder, hun vertrouwde hok en bovendien moeten ze wennen aan het nieuwe voer. Met als gevolg dat te veel biggen in de eerste dagen na het spenen niet vreten, gewicht verliezen en ziek worden. Later spenen van biggen leidt ook tot betere weerstand tegen ziektes en vermindert diarree bij biggen.

• Verlengd zogen van biggen in groepsverband goed mogelijk, nieuwsbericht DWW, februari 2013
• Voersysteem voor het leren eten van jonge biggen: 'Jong geleerd, oud gedaan', rapport Wageningen UR Livestock Research, 2012
• Big wil hetzelfde brokje als zijn moeder, V-focus, 2011
• Bekend luchtje reduceert stress bij biggen, nieuwsbericht DWW, oktober 2011
• Scheiden van dieren, rapport Wageningen UR Livestock Research, 2011
• Schade voor welzijn groot bij onjuist scheiden van jonge dieren, nieuwsbericht DWW, maart 2011

Binnen de varkenshouderij worden, naast ingrepen ten behoeve van identificatie, de volgende ingrepen toegepast: castreren, tanden slijpen, en couperen van staarten. Castreren wordt gedaan om berengeur te voorkomen en is alleen nog toegestaan onder verdoving. Tandjes worden geslepen (<7 dagen) om te voorkomen dat de biggen de zeug tijdens het zogen verwonden. Staarten worden gecoupeerd (<4 dagen) om staartbijten te verminderen. In de praktijk gebeurt dit op de meeste bedrijven, ook mag dit alleen als blijkt dat anders staartbijten optreedt op het bedrijf. Op biologische bedrijven zijn deze ingrepen niet toegestaan.

• Veel minder varkens gecastreerd dan vijf jaar geleden, nieuwsbericht DWW, maart 2014
• Studies naar het houden van beren gebundeld, nieuwsbericht DWW, februari 2014
• Stapsgewijs naar stoppen met couperen van varkensstaarten, nieuwsbericht DWW, juni 2013
• Europa stopt met castreren varkens, nieuwsbericht DWW, december 2010
• De krul moet terug in de varkensstaart, artikel V-focus, 2010
• Knippen hoektanden bij varkens verboden, nieuwsbericht DWW, september 2008

Osteochondrose (OCD) is een skelet aandoening, die in verschillende diersoorten gezien wordt. OCD hangt onder meer samen met een hoge groeisnelheid. In Nederland ontbreken recente gegevens over de incidentie van OCD, maar uit cijfers uit het verleden en studies uit omringende landen, mogen we aannemen dat ook in Nederland OCD bij het merendeel van de varkens – vleesvarkens en (fok)zeugen - in meer of mindere mate aanwezig is. Omdat de groei van de Nederlandse vleesvarkens ieder jaar toeneemt, neemt naar verwachting ook het aandeel varkens met osteochondrose toe.

Zonder een goede luchtverversing wordt het in varkensstallen te warm en worden de concentraties van vooral stof en ammoniak te hoog. Dit vergroot het risico op longproblemen. Tocht geeft onrust en meer kans op staart- en oorbijten. Jonge dieren hebben een verwarmde stal, een warm biggennest of voldoende stro/strooisel nodig om zich warm te houden, anders worden ze ziek.

• Oornecrose, kannibalisme en stalklimaat, GD Varken, 2010
• Loggers kunnen meer inzicht geven in stalklimaat, GD Varken, 2009
• Klimaatplatforms Varkens- en Pluimveehouderij, Wageningen UR