Welzijn schapen

Circa 60% van de schapen wordt bedrijfsmatig gehouden door zo’n 5000 houders. Het resterende deel wordt hobbymatig gehouden.

Het aantal ooien op bedrijfsmatige schapenhouderijen loopt uiteen van enkele tientallen tot meer dan duizend. Bij hobbyhouders varieert dit van 1 tot zo’n 100. In de professionele schapenhouderij is in toenemende mate sprake van schaalvergroting.

De schapenhouderij is overwegend een grondgebonden sector en vervult in toenemende mate een rol in terreinbeheer (dijken, heide, natuurterreinen, bermen e.d.). Het overgrote deel van de schapen wordt in (afgerasterde) weiden gehouden. Het gros van de schapen wordt gehouden voor de vleesproductie. De melkschapenhouderij is met ruwweg 40 bedrijven kleinschalig.

In dit dossier worden de belangrijkste oorzaken van welzijnsproblemen bij schapen besproken. Welzijnsproblemen bij schapen hangen grotendeels samen met hitte, lammersterfte, hoge ziektegevoeligheid en oormerken.

Zie het Welfare Quality dossier voor meer informatie over het meten van welzijn aan de hand van dierkenmerken.

In de Nederlandse schapenweiden zijn niet altijd voldoende schaduwplekken aanwezig of ontbreken ze, waardoor een flink deel van de populatie hittestress ondervindt als de temperatuur boven de ca. 23 graden Celcius stijgt. Maar ook beneden deze temperatuur kunnen bewolde, lacterende en drachtige dieren al hittestress ondervinden, wat te merken is aan een verhoogde ademhalingsfrequentie, extra vochtinname, verminderde voeropname, en lagere melkgift.

• Hittestress bij schapen, Kennisbank Levende Have, 2012

De lammersterfte binnen een maand na geboorte bedraagt ruim 10% en kan in de melkschapensector zelfs nog hoger oplopen. Het grootste deel van de lammersterfte treedt op binnen de eerste levensweek. Belangrijke oorzaken zijn te lage geboortegewichten, onderkoeling, ondervoeding, geboorte-infecties, aangeboren afwijkingen en verstoten. Vroeg spenen, zoals bij lammeren van melkschapen (direct na biestopname), heeft een negatieve invloed op de immuunrespons en de groei van de lammeren. Bij lammeren kunnen ook gezondheidsproblemen ontstaan door onvoldoende geventileerde stallen.

• Lammerensterfte, leverbot en ureum bij melkschapen, rapport Wageningen UR Livestock Research, 2010
• Improving lamb survival, DEFRA, 2004

Schapen zijn gevoelig voor veel besmettelijke en niet besmettelijke ziekten en aandoeningen. De gevolgen voor het welzijn variëren sterk, van hoge sterftepercentages (blauwtong, parasieten) en abortus (toxoplasma) tot chronisch pijnlijke aandoeningen (rotkreupel, blauwtong) en slijtage (zwoegerziekte, parasieten).

• Wormenwijzer, Wageningen UR
• Blauwtongvirus bij schapen en runderen, dossier Groen Kennisnet, 2012
• Schmallenbergvirus bij schapen en koeien, dossier Groen Kennisnet, 2012
• Bekappen van schapen is precies werkje, artikel Boerenvee, 2009
• Myiasis: preventie in plaats van couperen, artikel V-focus, 2008
• Hoofdstuk Gezondheidszorg uit het Handboek Schapenhouderij, Wageningen UR, 2002
• Klauwverzorging schaap, video YouTube, Levende Have, 2007
• Klauwen: klauwverzorging, klauwproblemen, rotkreupel, Handboek schapenhouderij, 2002

Oormerken veroorzaken behalve een kleine verwonding vaak ook een ontstekingsreactie van een week tot enkele weken. 2% van de dieren heeft gedurende 3 maanden of langer in ernstigere mate last van een ontsteking met pus en zwelling van het oor. Het uitscheuren van oormerken door het haken achter raster, flexinet of hokafscheiding komt regelmatig voor. Alternatieven voor oormerken zijn pensbolussen en injectaten beide in combinatie met 1 oormerk. De pensbolussen zijn echter niet direct na geboorte, maar pas vanaf een leeftijd van vier weken, toepasbaar. Het inbrengen van injectaten in de buik of een pensbolus geeft aanzienlijk minder pijn dan het aanbrengen van oormerken in het oor.

• Dossier elektronische I&R, Levende Have
• Oormerken zonder problemen, Animal Sciences Group, Wageningen UR, 2009
• Aandachtspunten van elektronische oormerken en readers voor gebruik bij schapen en geiten, WUR&PVE, juli 2009