Welzijn melkvee

Er is toenemende belangstelling voor huisvesting in vrijloop/potstallen: bij uitbreiding richten bedrijven een deel van de stal in zonder ligboxen voor de gevoelige koeien (rond het afkalven) terwijl bij nieuwbouw vrijloopstallen overwogen worden.

In de melkveehouderij is een tendens tot minder weiden: 24% van de koeien blijft jaarrond binnen (CBS, 2010). Bedrijven die de koeien het jaar rond binnen houden, passen bij nieuwbouw de stal aan door meer ruimte (bredere gangen), ruimere ligboxen en zachtere vloeren (rubber).

In dit dossier worden de belangrijkste (oorzaken van) welzijnsproblemen bij melkvee besproken. Welzijnsproblemen bij melkvee hangen grotendeels samen met moederloze opfok, overbezetting, gladde en harde vloeren, gebrek weidegang, onevenwichtige voeding en onthoornen.

Zie het Welfare Quality dossier voor meer informatie over het meten van welzijn aan de hand van dierkenmerken.

In de melkveehouderij worden kalveren, om besmetting te voorkomen, zo snel mogelijk bij de moeder weggehaald. Zowel door moeder als kalf kan geen natuurlijk gedrag uitgeoefend worden. Een beperkt aantal (meestal biologische) bedrijven laat de kalveren gedurende kortere of langere tijd bij de koe zuigen (in de kudde of bij pleegmoeders apart).

• Tweede Kamer: plan van aanpak voor kalf bij koe, nieuwsbericht DWW, februari 2016
• Past scheiden koe en kalf in een duurzame melkveehouderij?, nieuwsbericht DWW, november 2014
• Familiekuddes - zoals de koe het zou willen, webboek project familiekudde, 2012
• Kalveren bij de koe, projecten Louis Bolk Instituut, 2012
• Scheiden van dieren, rapport Wageningen UR Livestock Research, 2011
• Familiekudde State of the Art, rapport Wageningen UR Livestock Research, 2010

Een goede huisvesting van melkkoeien in ligboxstallen bestaat uit voldoende lig- en vreetplaatsen en voldoende ruimte in de ligboxen. Bij een tekort aan lig- en vreetplaatsen kunnen niet alle dieren tegelijk hetzelfde (synchroon) gedrag uitvoeren. Bovendien treedt competitie op tussen dieren, en daardoor stress, en kunnen dieren minder liggen met een langere belasting van klauwen en benen.

• Overbezetting maakt melkproductie minder efficiënt, artikel Veeteelt, mei 2018
• Lekker languit liggen, Veeteelt, 2007
• Kiem en koe : Albert Kuiper: "Overbezetting is funest" : special Koegezondheid, artikel Veeteelt 2004

Op gladde vloeren hebben koeien meer moeite met bewegen en durven o.a. geen tochtgedrag te laten zien omdat ze bang zijn weg te glijden. Door te zorgen voor vloeren met voldoende grip neemt het uiten van het natuurlijke gedrag toe en zullen er minder beschadigingen aan de klauwen en gewrichten wegens uitglijden voorkomen. Met urine en mest bevuilde harde stalvloeren leiden tot een hogere infectiedruk van infectieuze aandoeningen en zorgen ervoor dat klauwen week worden. Hierdoor zijn klauwen vatbaarder voor slijtage, beschadigingen en infectieuze aandoeningen als Mortellaro en stinkpoot.

• Bodems voor vrijloopstallen, rapport Wageningen UR Livestock Research, 2012
• Houdt vrijloopstal de koe voorgoed uit de wei? nieuwsbericht DWW, maart 2010
• Huisvesting cruciaal voor klauwgezondheid, V-focus special dier&welzijn, 2010
• Eerste ervaringen met de vrijloopstal, Agrilife.tv, 2009
• Verslag workshop vloeren, Kracht van Koeien, 2008
• Gladde vloeren? Er is wat aan te doen!, PraktijkKompas Rundvee, 2003

Weidegang heeft voor runderen belangrijke voordelen, zowel voor het uiten van natuurlijk gedrag als voor de gezondheid. Runderen die bekend zijn met weidegang hebben daar, afhankelijk van de weersomstandigheden, een voorkeur voor. Weidegang heeft veelal een positieve invloed op klauw- en beengezondheid. In de weide mits van goede kwaliteit (ook de kavelpaden) blijven de klauwen droger, is de infectiedruk lager en kunnen koeien ongehinderd bewegen. Een lagere infectiedruk vermindert ook de kans op mastitis (uierontsteking). Door de toegenomen schaal van de bedrijven wordt het echter steeds moeilijker om over voldoende weiland rondom de boerderij te beschikken.

• Oppositiepartijen willen weidegang verplichten, nieuwsbericht DWW, oktober 2015
• Video over koegedrag en weidegang, nieuwsbericht DWW, januari 2015
• Weidegang melkkoeien neemt snel af in Europa, nieuwsbericht DWW, augustus 2013
• Amazing grazing, Wageningen UR Livestock Research en Courage
• Veel steun voor convenant weidegang, nieuwsbericht DWW, juni 2012
• Weidegang brengt welzijn, nieuwsbericht DWW, november 2011
• Natuurlijk gedrag en gezondheid gebaat bij weidegang, PraktijkKompas Rundvee, 2002
• Belang van weidegang, Praktijkonderzoek Veehouderij, 2002

Stofwisselingsziekten - melkziekte, slepende melkziekte, klauwbevangenheid, lebmaagdraaiingen/verplaatsing - komen voor als gevolg van een onevenwichtige voeding zowel tijdens de lactatie als tijdens de droogstand. Hoe hoger de productie hoe moeilijker het is om op elk moment de behoefte van koeien te kunnen dekken, zowel voor energie als eiwit, maar ook voor mineralen en spoorelementen en de hoeveelheid structuur in het rantsoen.

De pensgezondheid kan afnemen door een gebrek aan ruwvoer, en een overdaad aan krachtvoer. De pens verzuurt en de spijsvertering wordt slechter: de koe gaat zich ziek voelen, gaat minder eten, en op termijn minder melk produceren.

• Minder melk of pensverzuring?, Video uit basiscursus dierenwelzijn, 2011
• Voeding en dierenwelzijn in veehouderij, nieuwsbericht DWW, oktober 2011
• Lage krachtvoergiften en diergezondheid in de biologische melkveehouderij, rapport Animal Sciences Group Wageningen UR, 2009
• Risicofactoren voor stofwisselingsaandoeningen, Praktijkonderzoek Rundvee, Schapen en Paarden, 1998

Kalveren worden meestal onthoornd om toekomstige verwondingen te voorkomen. Deze ingreep is pijnlijk en mag tot een leeftijd van 2 maanden. Onthoornen vindt plaats met een brander, en mag alleen na (lichte) sedatie (om de dieren rustig te krijgen) en locale verdoving (vaak lidocaïne) door een dierenarts. Onthoornd zijn geeft aangepast gedrag bij de koeien. Normaal gesproken bepalen koeien met hun hoorns hun plaats in de kudde (rangorde) en geven ze signalen aan elkaar af. De rangorde kan bewaard worden zonder fysiek contact en de dieren blijven op enkele meters afstand van elkaar. Zonder hoorns kan de rangorde ook bepaald worden en wordt de uitwijkafstand (‘personal space’) tussen dieren aanzienlijk kleiner.

Gehoornd vee is wel te houden, maar er is meer ruimte en overzicht nodig in de stallen, en bij de inrichting (voerhek, krachtvoerboxen) moet rekening zijn gehouden met gehoornd vee.

Van nature hebben koeien hoorns. De koe zoals wij die nu in Nederland kennen stamt oorspronkelijk af van de Bosrund, de Oder of de Oerrund.

• Hoornloos fokken : praktische aspecten bij het opbouwen van een hoornloze veestapel
• Natuurlijk hoornloos melkvee, Video van AgriLife.tv, 2010
• De koe en haar hoorns, studentscriptie Wageningen Universiteit, 2009
• Gehoornd vee vraagt ruimte en overzicht, artikel V-focus, 2009
• Perspectief voor hoornloos fokken, special dier & welzijn V-focus, 2010
• Hoornloze koeien in aantocht, V-focus, 2009
• Koeien hebben hoorns, Ekoland, 2000